Pomiędzy „Plebanią” a „Klanem”

Telewizja ma olbrzymią rolę w kształtowaniu poglądów i postaw społecznych. Chyba za często zapominamy o tym truiźmie, więc może na fali zainteresowania informacjami o śmierci „Ryśka z Klanu” warto go przypomnieć. Nie dysponuję pełną wiedzą o teletasiemcach: „Klan” przez lata umiejscawiał się w mojej porze obiadowej – znam się na nim najlepiej, ale mam też jako takie pojęcie o innych, podobnych produktach mediów polskojęzycznych.

Patrząc na telenowele przez pryzmat życia religijnego ich bohaterów, dostrzeżemy typowe fałszerstwo współczesnego świata: pełną laicyzację bohaterów, którzy starają się żyć, jakby Boga nie było. Mogą, ale nie muszą mieć kościelne śluby i pogrzeby, lecz nic ponadto: nie uświadczysz ani modlitwy, ani życia sakramentalnego, ani zainteresowania rzeczywistością nadprzyrodzoną. Seriale: „Plebania” czy „Ojciec Mateusz” stanowią wyjątki potwierdzające regułę. Tam z kolei wszystko jest na abarot, przerysowane do granic możliwości: bohaterami są duchowni i ich przyjaciele, zatem życie ich wszystkich wiążę się wyłącznie z kruchtą i zakrystją, które mniej lub bardziej niechętnie opuszczają. W telenowelach telewizji polskiej od zaprzestania emisji „Złotopolskich” widać pełną rozłączność tych sfer życia. Albo jesteś duchownym albo bezbożnikiem; trzeciej opcji – która powinna być naturalna i wciąż jest realizowana przez największą część społeczeństwa polskiego – po prostu nie ma. Opierając się na przykładzie „Klanu” mogę wskazać, że jakkolwiek w klanie Lubiczów jest zakonnica, to nie pamiętam, aby przypisano jej większą roli w zakresie upowszechniania wiary czy upominania błądzących. Identycznie z robiącą „za moherów” rodziną Ryśka: nie pamiętam, aby chodzili z dziećmi na roraty czy nabożeństwa majowe. Są weekendowymi katolikami i katolicyzm ten może ustępować politycznej poprawności. Odnoszę się do najświeższego wątku – romansu dwojga upośledzonych młodych ludzi. Rysiek z żoną w zasadzie wspierają Maćka, tak jakby nie wiedzieli, że para ta nie kwalifikuje się do zawarcia sakramentu małżeństwa. Serial wielokrotnie „zawiera lokowanie produktu” przez sponsorów, ale szkoda, że pakiet „okrągłostołowy”, jakim wciąż dysponuje KEP, pozwala wyłącznie na kreowanie pozytywnego wizerunku duchownych, lecz nie na propagowanie wiedzy katechizmowej. Bo „Klan” i „Plebania” różnią się jeszcze i tem, że w drugim z wymienionych jest więcej pozytywnych bohaterów pierwszoplanowych. Dlatego do filmowego proboszcza mogą podchodzić „w realu" przygodni ludzie i prosić go o spowiedź, a jego gospodyni może kandydować do Senatu RP z ramienia „Prawa i Sprawiedliwości”.

Ale zastrzeżenia względem polskojęzycznych telenowel sięgają znacznie głębiej. Ich założenie polega na codziennem pokazywaniu życia kilku rodzin. W zwykłych domach wszystko się powtarza. Właśnie na tem polega normalność, że żyjesz spokojnie i regularnie wykonujesz podobne rzeczy w określonych odstępach czasu. Ale tak nie mogą istnieć telenowele ! One potrzebują akcji, sensacyj, skandali, któremi przyciągną widzów. Zgodnie z zasadą, że zło jest bardziej krzykliwe od dobra, muszą więc epatować: zdradami, intrygami, kłamstwami itp. itd. To są jedyne dostępne im środki i to zazwyczaj odróżnia je od filmów fabularnych, które w ciągu dwu godzin muszą przekazać nam jakąś spójną, zamkniętą opowieść. Ograniczenie to powoduje, iż postać z telenoweli rzadko kiedy ma walory heroiczne, a nawet jeśli zdobywa się na bohaterstwo, to niknie ono w powodzi nikczemności partnerów z planu filmowego.

W ostatnich latach „Klan” stał się ostateczną karykaturą serialu rodzinnego. Jedyne dwa tematy, jakie w nim pozostały, to seks i zdrowie. Kolejni bohaterowie albo chorują albo wzajemnie się zdradzają. Formuła wyczerpała się już dawno i jest podtrzymywana przez nowe pokolenia: dorosłe bądź dorastające dzieci postaci wegetujących w filmie od kilkunastu lat oraz ich „partnerów”. Młode pokolenie klanu Lubiczów składa się z szeregu raczej przeciętnych osób, które łączy łatwość do wikłania się w tarapaty i niestałość uczuć. Kojarzę dwu nowowprowadzonych bohaterów męskich osiągających wiek dorosły: jeden zajmuje się wyłącznie „zaliczaniem” kolejnych dziewcząt i kobiet. Drugi zaś jest tym bardziej moralnym, bo chce zerwać narzeczeństwo, gdy dowiaduje się, że jego dziewczyna pozowała nago pierwszemu, ale bodajże rodzice przekonują go, żeby dał jej jeszcze szansę. U klanowych młodych heroin jest jeszcze gorzej z moralnością: w zasadzie tylko do jednej nie można się do niczego przyczepić. Ale jest ona dopiero maturzystką, więc nie wiadomo, jak jej losy potoczą się dalej.

Jestem jednym z tych starych ramoli, których „kościół nie zepsuje, karczma nie naprawi”. Mogę się pooburzać na serial, mieć przez niego raz na czas gorsze trawienie obiadu, popełnić terapeutyczny wpis na bloga. Tyle mojego. Ale broniłbym tezy, że takie „Klany” czy „M jak mdłości” są pod wieloma względami gorsze od filmów pornograficznych. Bowiem każdego wieczoru sączą brak zasad moralnych w dusze zwykłych ludzi, przedstawiając to jako normę. Treść tych opowieści to: grzech, brak rachunku sumienia, brak żalu po popełnieniu czynu, brak pokuty, brak zadośćuczynienia.