Na łamach „Teologii Politycznej” można przeczytać
wywiad p. Aleksandry Boguckiej z pochodzącym z Wołomina biskupem pomocniczym diecezji warszawsko – praskiej Jackiem Grzybowskim, zatrudnionym również na UKSW jako profesor nadzwyczajny na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej.
Tematami rozmowy są: znaczenie Soboru Watykańskiego II, ryt Mszy Pawła VI oraz nowa sytuacja tzw. Nadzwyczajnej Formy Rytu Rzymskiego po ogłoszeniu przez Franciszka dokumentu „Traditionis custodes” - „Strażnicy tradycji”.
Biskup Grzybowski dał się już diecezjanom poznać jako osoba nieprzychylna tradycyjnej Mszy rzymskiej, warto więc przeanalizować tę wypowiedź, by poszukać motywów jego działań. Czytajmy, co ma do powiedzenia nasz Strażnik.
1. Ksiądz Biskup Jacek Grzybowski jest
przekonany, jakoby ryt Novus Ordo Missae wynikał z dokumentów Soboru Watykańskiego II. Jest dokładnie odwrotnie. Być może dlatego w rozmowie nigdy nie została wspomniana, ani tym bardziej zacytowana, Konstytucja o Liturgii tegoż Soboru - Sacrosanctum Concilium.
Tymczasem już w jej wstępie można przeczytać:
trzymając się wiernie tradycji, Sobór święty oświadcza, że święta Matka Kościół uważa za równe w prawach i godności wszystkie prawnie uznane obrządki i że chce je na przyszłość zachować i zapewnić im wszelki rozwój, pragnie też, aby tam, gdzie zachodzi potrzeba, zostały one roztropnie i gruntownie rozpatrzone w duchu zdrowej tradycji, oraz aby im nadano nową żywotność, stosownie do współczesnych warunków i potrzeb.
Mszą Soboru Watykańskiego II był zrewidowany ryt z 1965 r., który w pełni uwzględniał zasady konserwatywnej zasadniczo Konstytucji o Liturgii. My, tradycjonaliści mamy różne zdania na jego temat, ale nigdy nie podnosimy przeciwko tej reformie choćby 10% zastrzeżeń dotyczących Novus Ordo. Wciąż jest to bowiem Msza ze starożytnym kanonem rzymskim jako wyłączną modlitwą eucharystyczną, zachowujący strukturę tradycyjnej Mszy rzymskiej.
To jest Msza bezdyskusyjnie katolicka.
Słowa Franciszka, powtarzane jak echo przez Biskupa Jacka Grzybowskiego:
jedynym lex orandi i lex credendi Kościoła jest ryt Novus Ordo Missae stoją w
jawnej sprzeczności z nauczaniem Soboru Watykańskiego II, który szanował i pragnął zachowywania różnorodności i bogactwa liturgii katolickiej. To jest w tej sprawie najbardziej kuriozalne i
w zasadzie na tym ustaleniu moglibyśmy polemikę zakończyć. Warto jednak choćby wspomnieć o katolikach wschodnich obrządków, których duchowość i wyrażające ją liturgie są diametralnie różne od naszych. Jak można zupełnie ich pomijać w rozumieniu Kościoła?
Wreszcie,
Novus Ordo jest wszystkim, tylko nie jednorodnością, jednolitością i standaryzacją liturgiczną. Mszał nowusowy pozwala celebransowi na olbrzymią elastyczność, do której dodajmy rozwijające się od samego początku istnienia rytu nadużycia liturgiczne. Jakkolwiek Franciszek niekiedy mówi, że należy z nimi walczyć, nikt nie wierzy w możliwość istotnej poprawy jakości celebracji posoborowych.
Podczas życia 2-3 pokoleń katolików od 1969 r. do 2021 r. Novus Ordo zmieniła się wizualnie, obrzędowo i treściowo znacznie bardziej niż łacińska Msza rzymska od czasów Karola Wielkiego do dziś.
Gdybym miał znaleźć jakiś uniwersalny, „najmniejszy wspólny mianownik” łączący wszystkie liturgie Novus Ordo, byłby nim antropocentryzm. W opozycji do niego,
Msza trydencka jest teocentryczna. Być może słowa Franciszka:
„tylko Novus Ordo”, tylko Człowiek można zinterpretować:
„tylko nie Msza tradycyjna”, wszystko, tylko nie Bóg.
2. Następnie został poruszony temat rozwoju liturgii tradycyjnej, która gdzieniegdzie w pełni zastępuje nowusy. Cytuję słowa wołomińskiego filozofa:
Nie jest dla nikogo tajemnicą, że w Stanach Zjednoczonych Ameryki i we Francji były już całe parafie, w których kapłani w ogóle nie sprawowali liturgii według Novus Ordo Missae. Wszystkie sakramenty, msze święte, działania duszpasterskie i liturgiczne były realizowane według mszału rzymskiego z 1962 roku i rytuałów przedsoborowych. Gdy tak jest i wierni Kościoła katolickiego spotykają się z takimi nieustannymi praktykami w parafiach na bardzo szeroką skalę, to pojawia się logiczne pytanie: po co zatem była reforma liturgii zapoczątkowana przez Ojców Soboru i zrealizowana po Soborze? Sprawowanie w parafiach i zakonach tylko liturgii trydenckiej oznacza de facto przekonanie, choć nie wyrażone werbalnie i formalnie, że Ojcowie Soboru, a potem Komisja liturgiczna i św. papież Paweł VI się pomylili.
Jako żywo,
plutony ostatnich bojców Kościoła Posoborowego przypominają śp. Fidela Castro i jego ponadczasowe hasło
Socialismo o muerte! Socjalizm albo śmierć! Zwykli Kubańczycy przerabiali je na twierdzenie:
socjalizm to śmierć.
50 lat eksperymentu z Novus Ordo pokazało, jak straszny jest to błąd. Nowa Msza była i jest najlepszym katalizatorem przyspieszającym laicyzację niegdyś społeczeństw katolickich, redukcją liczebności duchowieństwa, odejścia od znajomości i rozumienia dogmatów przez hierarchię, a prawd wiary przez laikat … Mógłbym tak jeszcze długo wyliczać. Nie trzeba. Wystarczy napisać: to ślepa uliczka współczesnego Kościoła i musimy się z niej jak najszybciej wydostać!
Zaryzykowałbym tezę, iż
w każdym środowisku tradycjonalistycznym znaleźlibyśmy osoby, które przed odnalezieniem Mszy tradycyjnej pozostawały poza Kościołem lub były niepraktykujące. Dla nich wojna tradycjonalistów z modernistami jest jakimś odległym absurdem. Świadomie wybrali pewną propozycję duszpasterską, określoną duchowość i z pewnością nie zmienią religii na inną, której nigdy nie zaakceptowali ani nie zrozumieli.
Przed wydaniem dokumentów
Ecclesia Dei przez Jana Pawła II w 1988 r. oraz
Summorum Pontificum przez Benedykta XVI w 2007 r. tradycyjna liturgia rzymska i jej zwolennicy traktowani byli jak niechroniony, ginący gatunek zwierzęcia.
Pierwszy ze wspomnianych motu proprio można uznać za wydanie zakazu kłusowania, a drugi – za stworzenie rezerwatu przyrody. I już warunki te sprawiły odrodzenie gatunku ilościowe i jakościowe, że zaczęto traktować nas jako
zagrożenie. Zagrożenie że znów pojawią się kapłani pragnący służyć przede wszystkim Bogu; zagrożenie że Kościół znów ma coś do zaoferowania dla mężczyzn, zwłaszcza młodych; zagrożenie że kościelną teologią i filozofią znów zajmą się inteligentni i logicznie myślący ludzie; zagrożenie że odrodzą się katolickie elity …
Zagrożenie … Dla kogo i czego ZAGROŻENIE?!
3. Biskupa Jacka Grzybowskiego boli „mieszanie rytów”:
zdarza się bowiem, że osoby uczestniczące w mszach tradycji (sic! – on tak naprawdę mówi – MnP), gdy są na Eucharystii sprawowanej wedle Novus Ordo Missae, nie zachowują jedności znaku liturgicznego – kiedy lud stoi, oni klęczą, gdy jest procesyjne podchodzenie do komunii świętej, oni ostentacyjnie klękają, kiedy wierni przyjmują komunię świętą na rękę, zdarzają się szykany i złośliwe komentarze. Takie zachowania uważam za niedopuszczalne. Także na ten aspekt rozbijania jedności liturgicznego zgromadzenia wiernych chciał zwrócić uwagę papież Franciszek. Jest jeden ryt w Kościele katolickim: Novus Ordo Missae – powinien on być powszechnie realizowany.
Czyżby Ksiądz Biskup nie wiedział, iż elastyczność rytu Novus Ordo dopuszcza przyjmowanie Komunii Świętej zarówno w pozycji stojącej jak i klęczącej? Jest to prawo wiernego wynikające wprost z prawa kanonicznego.
Jeśli w dzieciństwie mały Jacuś chodził na nowusa, to najpewniej wyglądał on znacznie bardziej jak tradycyjna Msza rzymska, a na przykład postawa stojąca u komunikujących była zarezerwowana dla osób chorych i starszych. Zaś gdyby wtedy chciał przyjąć Ciało Pańskie na rękę, to do tej pory pamiętałby, jak złośliwych komentarzy i szykan w dolnej części pleców doświadczył.
Warto też dodać, że
większość tradycjonalistów pojawia się na Novus Ordo wyłącznie w stanie wyższej konieczności. Gdyby zapewnić nam szeroki dostęp do Mszy trydenckiej, „mieszania rytów” by nie było. Mnie przez dwadzieścia ostatnich lat wręcz bolało uczestnictwo w Nowej Mszy, ale – Biskupie Jacku – domyślam się, że
Twój ból jest lepszy niż mój.
4. Kuriozalnie brzmi bp Grzybowski omawiający Sobór Watykański II.
Sobór w swoim założeniu i przebiegu był przede wszystkim duszpasterski.
Jan XXIII od razu zapowiedział, że nie ma to być Sobór anatem – potępień – ale refleksji nad rolą, zaznaczeniem i drogami Kościoła w nowych nie tylko dziesięcioleciach, ale i stuleciach. To była bardzo poważna refleksja nad zrozumieniem roli i wyzwań stojących przed Kościołem, ukazania dróg ewangelizacji, formacji i liturgii dla przyszłych pokoleń.
Jak więc zatem możliwe jest, że Franciszek w dokumencie „Traditionis custodes”, który według trafnej parafrazy autorstwa ojca Wojciecha Gołaskiego OP winien się raczej nazywać
„Strażnicy więzienni”, odwołując się do powyższego Soboru
ośmiela się grozić odłożoną w czasie anatemą katolikom duchownym i świeckim, którzy korzystając ze swych uprawnień wynikających z odwiecznej natury Kościoła,
pragną pozostać przy tradycyjnej liturgice i tradycyjnej, prawowiernej myśli teologicznej Kościoła? Czy w głowie inteligentnego człowieka nie powinien przemknąć jakiś impuls między synapsami, by ostrzec go przed ewidentną sprzecznością?
Nie neguję, że dla ludzi uczestniczących w Vaticanum II mogło to być wydarzenie ważne lub nawet najważniejsze w życiu. Warto byłoby jednak być świadomym własnych ograniczeń i możliwości, by projektować wskazówki duszpasterskie na ograniczony, relatywnie krótki czas, adekwatny do dynamicznych zmian następujących w społeczeństwach. Trudno jest choćby wyobrazić sobie, by przeciętny biskup urodzony w okolicach rozpoczęcia pierwszej wojny światowej prawidłowo rozpoznawał potrzeby duszpasterskie ludzi urodzonych choćby sto lat później.
Przyjmując duszpasterski charakter Soboru Watykańskiego II, odkładając nawet na boku przemilczenie przezeń największego zagrożenia tamtych lat, czyli komunizmu,
winniśmy oczekiwać aktualizacji owych wytycznych dla każdego pokolenia i dostosowywania ich do potrzeb każdego Kościoła partykularnego. Tymczasem to prakseologiczne podejście do Vaticanum II oraz odnoszenie się do faktycznej treści jego dokumentów
jest dziś nazywane „negacją Soboru”.
5.
Najbardziej konfundującą częścią wywiadu są wypowiedzi Biskupa odnoszące się do Mszy przedsoborowej. Wprawdzie zniknął z niej passus, który w swej pierwotnej wersji brzmiał:
Niewiele osób pamięta, że przed Soborem w czasie mszy świętej stół Słowa Bożego był dość ubogi – czytania przedsoborowe to tylko niewielkie fragmenty Starego Testamentu i kilkanaście tekstów Nowego Testamentu.
a został skrócony do
Niewiele osób pamięta, że przed Soborem w czasie mszy świętej stół Słowa Bożego był dość ubogi – szczególnie jeśli chodzi o czytania ze Starego Testamentu.
ale reszta nie jest szczególnie wyższej jakości. Według wołomińskiego filozofa jeszcze 60 lat temu kościoły zajmował
lud wierny, często nie znający łaciny, nie do końca zdawał sobie sprawę jaki jest moment liturgii i jakie modlitwy są odmawiane, bo po pierwsze ich nie słyszał (ksiądz mówił półgłosem lub szeptem), a po drugie nawet jak słyszał, to musiał znać łacinę by zrozumieć treść. Wiem, że tak jest i dziś na „mszach tradycji” – wiele osób świeckich nie zna łaciny i nie zna struktury mszy, ale uczestniczy w nich z powodu szczególnej atmosfery i formy.
Nie wiem, jaką miarą Biskup mierzy, ale uniwersalistyczny charakter Mszy Świętej powoduje, iż
przeciętnie świadomy chrześcijanin nie powinien mieć kłopotów z rozpoznaniem struktury Mszy dowolnego obrządku, jeśli uczestniczy od początku nabożeństwa. Bowiem zawsze najpierw są obrzędy wstępne, potem Msza katechumenów (liturgia słowa) zawierająca czytania, a po nich Msza wiernych (liturgia eucharystyczna) połączona z Komunią Świętą. Posiadając tak „głęboką” wiedzę oraz świadomość tajemnicy Mszy Świętej można z pożytkiem duchowym uczestniczyć w liturgii ormiańskiej czy neounickiej.
Ta opinia może być niestety projekcją własnych doświadczeń z uczestnictwa we Mszy w Nadzwyczajnej Formie Rytu Rzymskiego na czasy przedsoborowe. Rzeczywiście, dziś Msze te miewają oprawę, jakiej 60 lat temu próżno szukać w katedrach. Najbliżej im do klasztorów benedyktyńskich i innych ośrodków ruchu liturgicznego. Tymczasem przed Soborem Watykańskim II
najczęstszą formą Mszy w Polsce była Missa lecta, której towarzyszył śpiew w języku narodowym. Śpiewane były
pieśni odpowiadające poszczególnym głównym częściom liturgii (np.: na introit, na gloria, przed ewangelią, na credo, na offertorium, na sanctus, po podniesieniu, na agnus, na Komunię, na przeżegnanie). Ludzie nie musieli śledzić tekstu liturgii, by wiedzieć o czym ich przedstawiciel rozmawia z Panem Bogiem.
Proponuję sufraganowi diecezji warszawsko - praskiej, by w ramach kontaktów ekumenicznych przeszedł którejś niedzieli 300 metrów dzielących nasze katedry – łacińską i prawosławną.
Niech spyta gromadzących się tam wiernych, czy wiedzą w czym uczestniczą, skoro batiuszka celebruje liturgię w języku starocerkiewnosłowiańskim, a nawet przez jej znaczną część przebywa za carskimi wrotami, gdzie jego osoba i gesty są zupełnie niewidoczne dla profanów. Niezależnie od różnic w naszych duchowościach jest szansa, że doświadczy tam tej samej „szczególnej atmosfery”, którą dostrzegł na Mszach łacińskich. Zapewne jest to atmosfera autentycznej pobożności, jakże rzadko już obecna na Novus Ordo Missae.
6. Równie wątpliwy jest kolejny argument użyty przez Biskupa – o wyższości języka narodowego nad łaciną, przekładający się na możliwość mocniejszego, głębszego, bardziej zrozumiałego i otwartego uczestnictwa w świętych obrzędach.
dzięki temu, że reforma bardzo ubogaciła czytania mszalne, w czasie roku liturgicznego i trzyletniego cyklu niedziel czytamy w kościele właściwie prawie całe Pismo Święte, zdecydowaną większość ksiąg Starego Testamentu i wszystkie Nowego (Ewangelie, listy św. Pawła, Dzieje Apostolskie, Apokalipsę św. Jana). Obecnie na mszy można usłyszeć Słowo Boże w swoim języku, modlić się nim, kontemplować je, komentować. Modlitwy odmawiane przez kapłana są słyszane i zrozumiałe. Każdy, kto uważnie słucha kolekty, modlitwy nad darami, prefacji, modlitw eucharystycznych, modlitwy po komunii słyszy i rozumie głęboką teologię – wielbiącą Chrystusa piękną pieśń Kościoła.
Na przestrzeni ostatnich 500 lat było w chrześcijańskiej Europie
wiele prób reform liturgicznych (i doktrynalnych) zbieżnych z deformą posoborową. Tę drogę przeszli m.in. husyci, anglikanie, luteranie, starokatolicy i mariawici. Śledząc historię tych grup religijnych warto zadać sobie pytania: czy upraszczanie obrzędów liturgicznych, zmiana języka na narodowy oraz koncentracja na lekturze Pisma Świętego przyniosła którejkolwiek spośród tych grup trwałą przewagę nad Kościołem katolickim, przekładającą się na konwersje lub choćby wytworzenie wartościowej kultury chrześcijańskiej? Czy gdziekolwiek na świecie na dużą skalę tego typu reformy kościelne przyczyniły się do wytworzenia cywilizacji lub choćby społeczności chrześcijan lepszych niż żyjący wcześniej?
Jak to się stało, że wdrożono „tyle wspaniałych reform”, a nie przełożyło się to pozytywnie ani na zaangażowanie wiernych i ich uczestnictwo w życiu Kościoła, ani na ilość i jakość duchowieństwa? Dlaczego najbardziej popularne ruchy współczesnego posoborowia odwołują się głównie do emocji i poczucia wspólnotowości, co niezwykle spłyca przekaz chrześcijaństwa?
Czy słowo
DUSZPASTERSKI znaczy u współczesnych i nowoczesnych duchownych w typie Księdza Biskupa Grzybowskiego:
a) zorientowany na potrzeby wiernych,
b) zorientowany na potrzeby duszpasterzy?
7. Oczywiście Biskup nie jest bezkrytyczny wobec rzeczywistości!
Wciąż jeszcze wielu kapłanów sprawuje Eucharystię niechlujnie, bez poszanowania przepisów, nie realizując zaleceń liturgicznych, czyta i mówi niewyraźnie (wierni nie rozumieją tego, co mówi ksiądz) – to wszystko prawda, ale nie można zastosować tu błędnego wnioskowania, że nieroztropność oraz niedbalstwo kapłanów i wiernych przekreśla bądź unieważnia soborową odnowę liturgii. W ten sposób można przekreślić każdą dobrą i słuszną ideę, bo zawsze znajdziemy przykłady głupiego bądź przewrotnego zachowania ludzi.
To chyba
powinno cieszyć, że zasada odpowiedzialności zbiorowej, jaką usiłuje zastosować Franciszek względem tradycjonalistów katolickich w dokumencie „Traditionis custodes” nie ma zastosowania względem wszystkich innych struktur i członków Kościoła katolickiego. Bądźmy zatem wyrozumiali!
8. Rozmowa kończy się dokładnie tak, jak cała przebiegała: splątaniem myśli, ich chaosem i brakiem precyzji.
Czy wiedzą Państwo, jakie elementy liturgii są nienaruszalne i niezmienne? Co jest w niej naprawdę ważne?
Odpowiedź ogólna jest na szczęście poprawna:
W czasie każdej mszy świętej wszyscy wchodzimy w paschę Jezusa, jesteśmy obecni przy Jego krzyżu, przeżywamy Jego męczeńską śmierć i stajemy się świadkami Zmartwychwstania – to jest niezmienne.
Gorzej z jej doprecyzowaniem:
Niezmienne i trwałe pozostają natomiast przede wszystkim słowa konsekracji chleba i wina wypowiedziane przez Jezusa Chrystusa, a przekazane przez św. Pawła i teksty Ewangelii, niezmienne jest przekonanie, że Eucharystia może być sprawowana przez mężczyzn – biskupów i ich prezbiterów – w chrześcijańskich wspólnotach, uobecniając w ten sposób to, co wydarzyło się w Wielki Czwartek w Wieczerniku. (..) Natomiast konsekracyjne słowa Jezusa sprawiające, że chleb i wino stają się na ołtarzu Jego Ciałem i Krwią, głoszenie Słowa Bożego, modlitwa eucharystyczna, wspólne odmawianie Ojcze nasz, karmienie się Ciałem Chrystusa – to są elementy nienaruszalne i niezmienne.
Wygląda to bardziej jak
odpowiedź nieprzygotowanego ucznia, zdającego egzamin dopuszczający do sakramentu bierzmowania, niźli wypowiedź … profesora filozofii.
Tu należałoby zadać wiele pytań „pomocniczo – zatapiających”, jak to się mówi podczas wrześniowych sesji egzaminacyjnych. Najchętniej dopytałbym o niezmienność modlitwy eucharystycznej we Mszy, zważywszy na jakże lekkomyślne zastąpienie pradawnego Kanonu rzymskiego (którego prawosławni zwą liturgią św. Piotra Apostoła) kilkoma modlitwami pisanymi choćby i na serwetce w kawiarni przez głównego autora Novus Ordo, arcybiskupa Hannibala Bugniniego.
Jak można przeczytać w
Wykładzie liturgii Kościoła katolickiego autorstwa arcybiskupa Antoniego Nowowiejskiego, Modlitwa Pańska była wspólnie głoszona u Greków, natomiast Kościół łaciński aż do reformy soborowej zachowywał zwyczaj odmawiania jej wyłącznie przez kapłana. Wierni wypowiadali tylko ostatnią prośbę
Sed libera nos a malo. Papieski indult na wspólne odmawianie
Pater noster pochodzi z 1956 r., więc nie jest aż tak nienaruszalny i niezmienny, jakby się niektórym wydawało. I również za jego wprowadzeniem stoi Hannibal Bugnini.
Wreszcie najważniejsze.
Msza Święta nie jest uobecnieniem tego, co się wydarzyło w Wielki Czwartek w Wieczerniku. Msza jest bezkrwawym uobecnieniem tego, co się wydarzyło w Wielki Piątek na Golgocie, czyli ofiary krzyżowej Pana Jezusa Chrystusa. Była ona antycypowana podczas Ostatniej Wieczerzy, ale teologia katolicka wyraźnie rozróżnia ofiarę wieczernikową od ofiary krzyżowej. Równie precyzyjne są w tej kwestii wspólnoty protestanckie, budujące swoją liturgię w wyłącznej referencji do Ostatniej Wieczerzy i odrzucające katolicką naukę o Mszy jako ofierze przebłagalnej.
***
W świetle tych wszystkich cząstkowych komentarzy, główne stanowisko Księdza Biskupa Grzybowskiego, stanowiące lead wywiadu:
Nie bez powodu papież zwraca uwagę, że nieroztropne umiłowanie mszy świętej trydenckiej ostatecznie może doprowadzić wiernych i kapłanów do negacji II Soboru Watykańskiego, jego przesłania i reformy liturgicznej, która nastąpiła na kanwie działań posoborowych w Kościele. Wydaje się to być dość istotnym powodem dla którego papież zdecydował się w roztropny sposób ograniczyć ten ryt
brzmi jak makabryczny żart.
Oto bowiem w sytuacji niespotykanego dotąd ataku zewnętrznego na Kościół i wszelką religijność,
w obliczu największego kryzysu wewnętrznego Kościoła spowodowanego upadkiem dyscypliny, osoby sprawujące najwyższe urzędy w Kościele rzymskim postanawiają …. zniszczyć życie religijne milionów zaangażowanych katolików na całym świecie. Czyli: atakują urojonego wroga wewnętrznego, zamiast odnieść się do faktycznych problemów organizacji. Zupełnie zapomniany przez Franciszka i jego klakierów został podstawowy cel istnienia Kościoła Chrystusowego, czyli
prowadzenie dusz ludzkich do zbawienia, a ocalanie przed potępieniem. Nie pojawia się on również w wypowiedziach sufragana diecezji warszawsko - praskiej. Ani jednym zdaniem…
